W szybko zmieniającej się erze cyfrowej, gdzie platformy takie jak TikTok, Instagram, Facebook czy YouTube dominują nad uwagą milionów ludzi na całym świecie, pojawiło się nowe zjawisko kognitywne: TikTok brain. Termin ten opisuje głębokie zmiany neurologiczne i behawioralne wynikające z ciągłego kontaktu z krótkimi, intensywnie stymulującymi treściami wideo. Łącząc bodźce słuchowe, wzrokowe i emocjonalne w szybkim tempie, oglądanie rolek przekształca funkcje mózgu, wpływając na koncentrację, pamięć i ogólny stan zdrowia psychicznego.
Czym jest TikTok Brain?
TikTok Brain to zjawisko charakteryzujące się skróceniem czasu skupienia uwagi oraz zwiększoną potrzebą natychmiastowej gratyfikacji—zmiany te porównuje się do ulotnej uwagi złotej rybki. Według neuronaukowców intensywne korzystanie z TikToka prowadzi do niecierpliwości wobec złożonych i długotrwałych zadań, co utrudnia utrzymanie głębokiego skupienia. Dr Patrick Porter, neuronaukowiec i twórca aplikacji BrainTap, podkreśla, że projekt platformy jest dostosowany do głodu stymulacji w naszych mózgach, co prowadzi do uzależnienia od krótkich dawek rozrywki.
Neurologiczne podstawy
Oglądanie krótkich, stymulujących treści wideo uruchamia system nagradzania w mózgu, zalewając go dopaminą w trakcie każdej angażującej chwili. Dopamina, hormon „poprawiający nastrój”, jest uwalniana, gdy użytkownicy natrafiają na stymulujące filmy, tworząc pętlę poszukiwania kolejnych treści, aby powtórzyć przyjemne doznania. Platforma aktywuje także inne neuroprzekaźników:
- Adrenalina i noradrenalina: Ekscytujące lub niepokojące filmy zwiększają czujność i poziom energii.
- Serotonina: Relaksujące lub radosne treści stabilizują nastrój.
- Oksytocyna: Wzruszające momenty, takie jak spotkania po latach, wzbudzają poczucie zaufania i więzi.
Chociaż te substancje chemiczne oferują chwilową satysfakcję, długotrwała ekspozycja osłabia funkcje poznawcze, szczególnie skupienie i pamięć.
Wpływ na funkcje poznawcze
Mimo, że korzystanie z TikToka oraz podobnych platform poprawia zdolność szybkiego przetwarzania informacji i wielozadaniowości, korzyści te mają swoją cenę. Dr Porter ostrzega, że platforma osłabia szlaki neuronalne odpowiedzialne za utrzymywanie uwagi i głębokie myślenie. U nastolatków, których mózgi nadal się rozwijają, efekty te są szczególnie widoczne. Badanie z 2021 roku powiązało nadmierne korzystanie z TikTok’a z utratą pamięci, lękiem i depresją1.
Co ciekawe, zmienia się także sposób przetwarzania informacji przez młodsze pokolenia. Zamiast zapamiętywać fakty, użytkownicy rozwijają „myślenie jak wyszukiwarka”, koncentrując się na tym, gdzie znaleźć dane, zamiast je przyswajać. Ta zmiana kładzie nacisk na dostępność kosztem internalizacji (internalizacja, uwewnętrznianie – mechanizm polegający na przyjmowaniu za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów, norm i wartości), określając na nowo nowoczesne nawyki poznawcze.
Sen i ogólny dobrostan
Ekspozycja na światło niebieskie emitowane przez smartfony zakłóca cykle snu. Nadmierna stymulacja mózgu, w połączeniu z uzależniającym przyciąganiem nagród dopaminowych, prowadzi do pogorszenia jakości snu, wpływając na zdrowie fizyczne i psychiczne. Gdy użytkownicy przewijają treści do późnych godzin nocnych, ich ciała i umysły ponoszą konsekwencje.
Jak przeciwdziałać zjawisku TikTok Brain
Chociaż zjawisko TikTok Brain pokazuje moc technologii w przekształcaniu zdolności mózgu do przyjmowania informacji, ich rozpoznawania i przetwarzania nie jest to proces nieodwracalny. Proste czynności mogą przeciwdziałać jego skutkom:
- Ogranicz czas ekranowy: Wyznaczanie granic korzystania z aplikacji może zmniejszyć nadmierną stymulację.
- Praktykuj uważność: Aktywności takie jak medytacja lub głębokie czytanie wspierają skupienie i spokój.
- Angażuj się w aktywności w świecie rzeczywistym: Bezpośrednie interakcje i działania na świeżym powietrzu dostarczają alternatywnych źródeł dopaminy bez uzależnienia od ekranów.
Zjawisko TikTok Brain podkreśla potrzebę zachowania równowagi w erze zdominowanej przez szybkie treści cyfrowe. Zrozumienie jego wpływów i wprowadzenie świadomych nawyków pozwala czerpać korzyści z innowacji technologicznych, jednocześnie dbając o zdrowie psychiczne. Kluczem jest używanie technologii jako narzędzia, zamiast pozwalać jej dyktować, jak myślimy, skupiamy się i żyjemy.
